- २०८१ बैशाख ८ शनिबार
काठमाडौँ । एलन मस्कको कम्पनी स्पेसएक्सले हजारौं उपग्रह प्रक्षेपण गरिरहेको छ । धेरैले यो कम्पनीका धेरै उपग्रह आकाशमा देखेको बताउँछन् ।
तिनीहरू स्टारलिंक परियोजनाका हिस्सा भएको बताइन्छ । तिनीहरूको उद्देश्य अन्तरिक्षबाट पृथ्वीको सुदूर क्षेत्रहरूमा इन्टरनेट सेवा पुर्याउनु रहेको छ ।
स्टारलिंक के हो, र यसले कसरी काम गर्छ ?
स्टारलिंकले उपग्रहहरूको ठूलो नेटवर्कको सहयोगमा इन्टरनेट सेवा प्रदान गर्दछ, जसको उद्देश्य दुर्गम क्षेत्रहरूलाई द्रुत इन्टरनेटले जोड्नु हो । युनिभर्सिटी अफ पोर्ट्समाउथका स्पेस प्रोजेक्ट्स म्यानेजर डा लुसिन्डा किंगका अनुसार विश्वका धेरै अफ्रिकी देशहरू जस्ता विश्वका देशका मानिसहरूले यसबाट धेरै लाभान्वित हुनेछन् ।
स्टारलिंकको उपग्रहहरू पृथ्वीको धेरै नजिक छन्, अर्थात् निम्न-स्तरको कक्षामा । यसले भू–उपग्रह र भू–उपग्रहबीच छिटो सम्पर्क प्रदान गर्न मद्दत गर्नेछ । तर धेरै तल्लो स्तरका उपग्रहहरूमा संसारभर कभरेज प्रदान गर्ने सक्षम हुनेछन् ।
सन् २०१८ देखि स्टारलिङ्कले ३ हजार उपग्रहलाई कक्षमा राखेको विश्वास गरिन्छ । पकेटलिन्ट वेबसाइटका सम्पादकीय निर्देशक क्रिस हलका अनुसार यो संख्या १० देखि १२ हजारसम्म पुग्न सक्छ ।
'उपग्रहको प्रयोगबाट, तपाईंले पहाड र मरुभूमिमा इन्टरनेट पुर्याउन सक्नुहुन्छ । यसले जमिनमा ठूलो पूर्वाधारको आवश्यकतालाई हटाउँछ, हामीलाई केबुल र लामो पोलको आवश्यकता पर्दैन,' उनी भन्छन् ।
स्टारलिंक इन्टरनेटको मूल्य कति छ, कसले प्रयोग गर्ने ?
हालको इन्टरनेट प्रदायकहरूको तुलनामा, स्टारलिंक धेरै सस्तो हुनेछैन । अमेरिकामा कम्पनीले उपभोक्ताबाट $९९ शुल्क लिन्छ । जडानको लागि डिश र राउटर चाहिन्छ, जसको लागत $५४९ छ ।
तर बेलायतमा हाल ९६ प्रतिशत मानिससँग द्रुत इन्टरनेट छ । अमेरिका र युरोपेली संघका ९० प्रतिशत घरमा यो सुविधा छ ।
'धेरै विकसित देशहरूसँग पहिले नै राम्रो जडानहरू छन् । तिनीहरू पैसा कमाउनको लागि बजारको सानो भागमा भर पर्छन्,' लन्डनको अन्तरिक्ष नीति र कानून विश्वविद्यालयका प्रोफेसर सईद मोस्टेसर भन्छन् । ३६ देशमा ४ लाख ग्राहक रहेको कम्पनीले जनाएको छ । तीमध्ये अधिकांश उत्तर अमेरिका, युरोप र अष्ट्रेलिया र एसियामा छन् । यसमा व्यापार र घर प्रयोगको लागि जडानहरू समावेश छन् ।
अर्को वर्षको लागि, स्टारलिंकले अफ्रिका र दक्षिण अमेरिका र एशियाका क्षेत्रहरूमा पुग्ने योजना बनाएको छ, जहाँ इन्टरनेट सेवा राम्रो छैन । क्रिस हलका अनुसार, 'स्टारलिङ्कले अफ्रिकी घरहरूको लागि बढी खर्च गर्न सक्छ । तर यसले ग्रामीण क्षेत्रका विद्यालय र अस्पतालहरूमा इन्टरनेट पहुँच पुर्याउन मद्दत गर्नेछ ।'
स्टारलिंकले युक्रेनलाई कसरी मद्दत गरिरहेको छ ?
रुसी सेनाले युक्रेनमा प्रवेश गरेपछि इन्टरनेट सेवा बन्द गर्यो र सामाजिक सञ्जाल ब्लक गर्ने प्रयास गर्यो । मस्कले रुसी आक्रमणको लगत्तै स्टारलिङ्क सुविधा युक्रेनमा पठाए । लगभग १५ हजार स्टारलिंकको डिश र राउटर सेट युक्रेन पठाइएको बताइन्छ । क्रिस हल भन्छन्, 'स्टारलिङ्कको सहयोगमा सरकारी काम जस्ता धेरै कुराहरू भइरहेका छन् । रुसले तिनीहरूलाई रोक्ने उपाय खोज्न सकेको छैन ।
युद्धको मैदानमा पनि प्रयोग भइरहेका छन् । किंग्स कलेज लन्डनका रक्षा अध्ययनका अनुसन्धानकर्ता डा. मारिमा मिरानका अनुसार, 'युक्रेनी सेनाले तिनीहरूलाई मुख्यालय र मैदानमा रहेका सैनिकहरू बीचको सञ्चारको लागि प्रयोग गरिरहेको छ । उनीहरूको सिग्नल जाम गर्न सकिँदैन । र यसलाई सेट अप गर्न मात्र १५ मिनेट लाग्छ ।'
के स्टारलिंकले स्पेस क्राउड गरेको छ ?
स्टारलिंकका प्रतिद्वन्द्वी कम्पनीहरू वानवेब र भियासाट हुन् । यी दुवै स्याटेलाइट इन्टरनेट सेवा हुन् र हजारौं उपग्रह तल्लो पृथ्वीको कक्षमा पठाइएको छ । 'टक्करको जोखिमको कुरा गर्दा, तिनीहरूका कारण ठाउँ असुरक्षित बन्दै गएको छ र तीव्र गतिका कारण क्षति धेरै हुन सक्छ,' सइद मोतेशहर भन्छन् ।
पछिल्लो समय स्टारलिंक स्याटेलाइट अर्को स्याटेलाइटको धेरै नजिक आइपुगेका घटनाहरू भएका छन्। तीमध्ये एक चिनियाँ अन्तरिक्ष स्टेशनको नजिक पुगेका थिए । डा किङ भन्छन्, 'यदि त्यहाँ धेरै वस्तुहरू तैरिरहेका छन् भने भविष्यमा अर्थ अर्बिटको प्रयोग गर्न गाह्रो हुनेछ, र दिशात्मक र दूरसञ्चार उपग्रहहरू भएकाले तिनीहरूलाई उच्च कक्षमा लैजान पनि गाह्रो हुनेछ ।'
स्टारलिंक उपग्रहहरूले पनि अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई समस्या निम्त्याउँदैछन् ।
तिनीहरू सूर्योदय र सूर्यास्तको समयमा सजिलै देख्न सकिन्छ । यसले टेलिस्कोपबाट खिचिएका तस्विरहरूमा प्रभाव पार्छ किनभने यसले तारा र ग्रहहरू हेर्न गाह्रो बनाउँछ ।
