- २०८१ बैशाख १४ शुक्रबार
काठमाडौँ । विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली प्रक्षेपण यान स्टारशिपको पहिलो कक्षीय परीक्षण स्थगित भएको छ । प्रेसर भल्भ फ्रिज भएका कारण सोमबारको प्रक्षेपण अन्तिम समयमा रोकिएको थियो । अब रकेट रिसेट गर्न कम्तिमा ४८ घण्टा लाग्ने स्पेस एक्सले बताएको छ। स्टेनलेस स्टीलबाट बनेको स्टारशिप एलन मस्कको कम्पनी स्पेसएक्सले बनाएको हो ।
प्रक्षेपण स्थगित भएपछि मस्कले ट्वीट गरे- 'प्रेसर भल्भ जमेको जस्तो देखिन्छ, त्यसैले काम सुरु नगरेसम्म लन्च गर्न सकिँदैन । आज धेरै कुरा सिकियो । अब प्रोपेलेन्ट अफलोड गर्दै। केहि दिनमा पुन: प्रयास गर्नेछ'
यो प्रक्षेपण महत्त्वपूर्ण थियो किनभने यो अन्तरिक्ष यानले मात्र मानिसलाई अन्तरग्रहीय बनाउनेछ। अर्थात् यसको सहयोगमा पहिलो पटक मानिसले पृथ्वीबाहेक अन्य ग्रहमा पाइला टेक्नेछ । मस्क सन् २०२९ सम्ममा मानिसलाई मंगल ग्रहमा लैजान र त्यहाँ उपनिवेश स्थापना गर्न चाहन्छन् । अन्तरिक्ष यानले एक घण्टाभन्दा कम समयमै मानिसलाई संसारको जुनसुकै कुनासम्म पुर्याउन पनि सक्षम हुनेछ ।
स्टारशिप परियोजनाका लागि मस्कले २०१९ मा २ बिलियन देखि १० बिलियन डलरसम्म खर्च हुने बताएका थिए ।
पृथ्वीबाट २३ करोड किलोमिटर टाढा रहेको मंगल ग्रहमा उपनिवेश किन बसाउनु पर्यो ? साथसाथै कतिपयको प्रश्न यो पनि होला कि यति टाढा जान कति समय लाग्छ, यसको प्रक्रिया के होला ? यो रातो ग्रहबाट मानिस कसरी फर्कन्छ ? स्टारसिपको प्रविधि के हो ? स्टारशिपले के गर्न सक्छ ? यस रिपोर्टमा यी प्रश्नको जावफ दिने प्रयास गरेका छौं ।
स्पेसएक्सको स्टारशिप स्पेसक्राफ्ट र सुपर हेभी रकेटलाई सामूहिक रूपमा 'स्टारशिप' भनिन्छ । यो पुन: प्रयोज्य प्रणाली हो । यसमा उन्नत र्याप्टर इन्जिन प्रयोग गरिएको छ । स्टारशिप दक्षिण टेक्सासमा स्पेसएक्सको स्टारबेसबाट प्रक्षेपण गरिनेछ ।
स्टारशिप संसारको सबैभन्दा शक्तिशाली प्रक्षेपण वाहन हो। यो पूर्ण रूपमा पुन: प्रयोज्य छ र यो १५० मेट्रिक टन भार बोक्न सक्षम छ । स्टारशिप प्रणालीले एकैपटक १०० जनालाई मंगल ग्रहमा लैजान सक्ने गरि बनाइएको छ । मस्कले अप्रिल १० मा नै स्टारसिप लन्च गर्न चाहन्थे तर अमेरिकी संघीय उड्डयन प्रशासन अर्थात् एफएएबाट स्वीकृति पाउन सकेनन् ।
स्टारशिप प्रक्षेपणमा के हुनेछ?
यो सम्पूर्ण प्रक्षेपण ९० मिनेटको हुनेछ। परीक्षण उडानको क्रममा, लिफ्ट अफ भएको लगभग ३ मिनेटपछि, बूस्टर छुट्टिनेछ र मेक्सिकोको खाडीमा अवतरण गर्नेछ । जहाजले १५० माइलभन्दा बढी अर्थात २४१.४० किलोमिटरको उचाइमा पृथ्वीको परिक्रमा गर्नेछ र त्यसपछि हवाईको तटमा स्प्लासडाउन गर्नेछ । त्यो हो, यस परीक्षणमा, स्टारशिपले ठाडो अवतरण गर्ने प्रयास गर्दैन ।
मिशन सफलताको सम्भावना ५० प्रतिशत मात्र
यस परीक्षणको सफलताले मस्कलाई मंगल ग्रहमा सहर स्थापना गर्ने उनको सपनाको नजिक लैजानेछ । यद्यपि मस्कले केहि समय अघि भनेका थिए, स्टारशिपको पहिलो परिक्रमा मिसन सफलताको सम्भावना ५० प्रतिशत मात्र रहेको छ । साथै उनले स्पेसएक्सले दक्षिण टेक्सास साइटमा धेरै स्टारशिप वाहनहरू निर्माण गरिरहेको समेत बताएका थिए । यी आउँदो महिनाहरूमा बारम्बार प्रक्षेपण हुनेछन् र तिनीहरू मध्ये एक यस वर्ष कक्षामा पुग्ने लगभग ८० प्रतिशत सम्भावना रहेको उनले बताएका छन् ।
स्टारशिपलाई मस्कले अन्तरग्रहीय यातायातको रुपमा विकास गर्न खोजेका छन् । उनले पृथ्वी देखि पृथ्वी यातायात तथा अन्तरग्रहीय यातायातको रुपमा विकास गरिरहेका छन् ।
स्टारशिपलाई मंगल ग्रहमा पुर्याउने मस्कको योजना
स्टारशिप अन्तरिक्ष यान र सुपर हेभी रकेट मिलेर कक्षमा इन्धन भर्न सक्षम पुन: प्रयोज्य यातायात प्रणाली बनाउँछ । यो प्रणालीले मंगल ग्रहको सतहमा रहेको प्राकृतिक H2o र Co2 स्रोतबाट पनि इन्धन भर्न सक्छ । मंगल ग्रहमा मानिस पठाउने बारे कुरा गर्दै, स्टारशिप सुपर हेभी बुस्टरको साथ लन्च गरिनेछ । बूस्टर त्यसपछि अलग हुनेछ र पृथ्वीमा फर्किनेछ।
अब पृथ्वीबाट इन्धन भर्ने ट्याङ्कर ल्याइनेछ । ट्याङ्करले स्टार जहाजको कक्षमा डक गर्नेछ र इन्धन भरेर पृथ्वीमा फर्किनेछ । स्टारशिपले अब पृथ्वीको कक्षाबाट मंगल ग्रहको यात्रा सुरु गर्नेछ। स्टारशिप ७.५ किलोमिटर/सेकेन्डको गतिमा मंगल ग्रहको वायुमण्डलमा प्रवेश गर्नेछ र त्यसपछि सुस्त हुनेछ । यस गाडीको तातो ढाल धेरै प्रवेशका लागि डिजाइन गरिएको छ । सुस्त भएपछि, स्टारशिप मंगल ग्रहमा अवतरण हुनेछ । पृथ्वीबाट मंगल ग्रहमा पुग्न करिब ९ महिना लाग्ने र फर्किन त्यति नै समय लाग्छ ।
मंगल ग्रहमा उपनिवेश स्थापनाको योजना
मंगल ग्रहमा उपनिवेश स्थापना गर्नु पर्ने आवश्यकताबारे मस्क भन्छन्- 'पृथ्वीमा जीवन समाप्त हुने घटनाले मानवताको अन्त्य निम्त्याउन सक्छ, तर यदि हामीले मंगल ग्रहमा आफ्नो आधार बनायौं भने त्यहाँ मानवता बाँच्न सक्छ ।' लाखौं वर्ष पहिले, पृथ्वीमा डायनासोरहरू पनि जीवन समाप्त हुने घटनाका कारण समाप्त भएका थिए । यसैबीच, प्रोफेसर स्टीफन हकिङले २०१७ मा मानिसले आफ्नो अस्तित्व रक्षा गर्ने हो भने १०० वर्ष भित्र विस्तार गर्नुपर्ने बताएका थिए ।
मस्कको जापानी अर्बपतिलाई चन्द्रमा पुर्याउने बाचा
स्टारशिपको सबैभन्दा ठूलो लक्ष्य मानिसलाई मंगल ग्रहमा लैजाने हो । यसबाहेक, स्टारशिपले चन्द्रमामा मानिस पठाउने नासाको मिसनमा ल्यान्डरको रूपमा पनि काम गर्नेछ । मस्कको योजना अन्तरिक्ष पर्यटनका लागि स्टारशिप प्रयोग गर्ने पनि हो । मस्कले जापानी अर्बपति युसाकु माइजावालाई चन्द्रमाको परिक्रमा गर्ने वाचा गरेका छन् ।
