- २०८१ बैशाख ७ शुक्रबार
काठमाडौँ । अहिले थाइराइड ठुलो समस्याको रुपमा देखिएको छ । नेपालमा महिलालाई बढी समस्या देखिने गरेको छ । महिलामा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमतामा हुने गडबडीले यो रोग बढी भएको पाइएको डाक्टरहरु बताउछन् । महिला र पुरुषको अनुपातमा हेर्दा १० जना महिलामा देखिएमा एकजना पुरुषमा देखिने गरेको बताइन्छ ।
थाइरोइडको सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेको झन्डै एक तिहाइ मानिसहरूलाई आफू यसबाट पीडित छन् भन्ने थाहा हुँदैन ।
तर, यो रोग महिलामा बढी पाइन्छ । गर्भावस्था र सुत्केरीको पहिलो तीन महिनामा करिब ४४ प्रतिशत महिलामा थाइराइडको समस्या हुन्छ ।
थाइरोइड के हो भन्ने बुझ्न हामीले विभिन्न स्रोतबाट जानकारी बटुलेर यस रिपोर्टमा स्पष्ट गर्ने प्रयास गरेका छौं ।
थाइरोइड के हो ?
थाइराइड घाँटीको छेउमा पुतलीको आकारको ग्रन्थी हुन्छ । यो ग्रन्थीले मुटु, मस्तिष्क र शरीरका अन्य अंगहरूलाई राम्ररी चलाउने हर्मोन उत्पादन गर्छ । यसले शरीरलाई ऊर्जा प्रयोग गर्न सक्षम बनाउँछ र यसलाई न्यानो राख्छ ।
एक हिसाबले यो ग्रन्थीले शरीरको ब्याट्रीजस्तै काम गर्छ । यदि यो ग्रन्थीले कम वा बढी हर्मोन निस्क्यो भने थाइराइडका लक्षणहरू देखिन थाल्छन् ।
थाइराइड कति प्रकारका हुन्छन् ?
जब थाइरोइड ग्रन्थीले शरीरका लागि पर्याप्त हर्मोन उत्पादन गर्न नसक्ने हुन्छ, त्यसलाई ‘हाइपो–थाइराइडिज्म’ भनिन्छ । यो एउटा खेलौना जस्तै हो जसको ब्याट्री मरेको छ । यस्तो अवस्थामा शरीर पहिलेको जस्तो सक्रिय रहँदैन र यसका बिरामी चाँडै थकित हुन्छन् ।
यसमा थाइरोइड ग्रन्थीबाट ट्राइ आयोडिन थाइरोक्सिन अर्थात् टी ३ र थाइरोक्सिन अर्थात् टी ४ हर्मोनको उत्सर्जन कम हुन्छ । यस्तो अवस्थामा थाइराइड स्टिमुलेटिंग हर्मोन बढ्छ ।
यदि यो ग्रन्थीले धेरै हर्मोन उत्पादन गर्न थाल्छ भने यस्तो समस्यालाई ‘हाइपर थाइराइडिज्म’ भनिन्छ । यस्तो अवस्थामा बिरामीको अवस्था धेरै क्याफिन सेवन गरेको व्यक्तिको जस्तै हुन्छ ।
तेस्रो अवस्था भनेको थाइराइड ग्रन्थी सुन्निने हो, जसलाई गोइटर भनिन्छ । औषधिले निको भएन भने शल्यक्रिया गरेर निको पार्नु पर्ने हुन सक्छ ।
थाइरोइड लक्षण ?
हाइपो थाइराइड लक्षण: तौल बढ्नु, अनुहार, खुट्टा सुन्निने, कमजोरी, सुस्तता, भोक नलाग्ने, अत्याधिक निद्रा लाग्नु, अत्यधिक चिसो लाग्नु, महिलाको महिनावारीमा परिवर्तन हुनु, कपाल झर्नु, गर्भधारणमा समस्या हुनु आदि हुन्छन् ।
हाइपर-थाइराइडका लक्षणहरू: यसले अत्यधिक मात्रामा हर्मोन उत्पादन गर्ने भएकाले पर्याप्त मात्रामा खाना खाँदा पनि भोक नलाग्ने र लूज मोसन हुने गर्छ । त्यस्तै बेचैनी छ, हात खुट्टा काम्ने र गर्मी बढी हुने, मुड स्विङ्स र अनिद्राको समस्या पनि हुनसक्छ मुटुको धड्कनमा उतारचढाव हुन्छ र दृष्टि कमजोर पनि हुनसक्छ ।
थाइराइड पत्ता लगाउन कुन परीक्षण गर्ने ?
थाइरोइड ग्रन्थीले दुई प्रमुख हर्मोन उत्पादन गर्छ जसमा ट्राइ आयोडिन थाइरोक्सिन अर्थात् टी ३ र थाइरोक्सिन अर्थात् टी ४ र टिएसएच अर्थात् थाइराइड उत्तेजक हर्मोन समावेश हुन्छन् ।
ग्रन्थीले ठीकसँग काम गरिरहेको छ वा छैन भनी थाहा पाउन थाइरोइड प्रोफाइल परीक्षण गरिन्छ । यसको मद्दतले रगतमा टी ३, टी४, टीएसएच जस्ता हर्मोनको स्तरको मूल्याङ्कन गरिन्छ ।
के यो समस्या घातक छ ?
हाइपो थाइरोइडिज्मलाई समयमै पहिचान गर्न सकिएन भने कहिलेकाहीँ मस्तिष्कमा समस्या आउन सक्छ । अर्कोतर्फ हाइपर थाइराइडिज्मका कारण मुटुको धड्कन बढ्ने र घट्ने हुँदा मुटुसम्बन्धी रोग लाग्न सक्छ ।
हाइपो थाइरोइडिज्म भएमा सोडियमको मात्रा घट्दा बिरामी कोमामा जान सक्छ । बच्चा जन्मिएपछि यो समस्या पहिचान हुन सकेन भने उनीहरुको मानसिक विकास रोकिन सक्छ । उनको आइक्यू स्तर कम हुन सक्छ ।
यो समस्या उपचारबाट सजिलै निको हुने भएकाले यस रोगलाई बेवास्ता गर्नु उचित हुँदैन । अन्यथा बालबालिकाको भविष्य खतरामा पर्न सक्छ । विद्यालय जाने बालबालिकामा यस्तो हुँदा उनीहरूको वृद्धि रोकिन सक्छ । थाइराइडका यी दुवै समस्यालाई समयमै पहिचान गरिएन भने कहिलेकाहीँ घातक पनि हुन सक्छ ।
थाइरोइड क्यान्सर के हो ?
एक आँकडा अनुसार १०० मध्ये ४ जना महिलालाई थाइराइड क्यान्सर हुन्छ ।
थाइराइड ग्रन्थीका केही कोशिकाको अत्यधिक वृद्धिलाई क्यान्सरको नाम दिइने गरको छ । समयमै पत्ता लाग्यो भने उपचार गर्न सकिन्छ ।
थाइरोइड क्यान्सरका लक्षणहरूमा घाँटीमा गाँठो, सास फेर्न र निल्न गाह्रो हुन सक्छ । यस्तो लक्षण देखिएमा चिकित्सकले नाक, कान, घाँटी विशेषज्ञलाई भेट्न सल्लाह दिन्छन् ।
गर्भावस्थाको समयमा थाइरोइड
गर्भावस्थामा महिलाहरूलाई प्रायः सबक्लिनिकल हाइपोथाइराइडिज्म हुन्छ । यस अवस्थामा, थाइराइडको लक्षणहरू देखिँदैन, तर गर्भावस्थाको समयमा टीएसएचको स्तर बढ्छ ।
समयमै उपचार नभए गर्भपतन हुने सम्भावना बढ्ने चिकित्सकको भनाइ छ । यसका लागि डाक्टरहरूले प्रत्येक ६ हप्तापछि टीएसएच लेभल जाँच गराउन आग्रह गर्छन् ।
के गर्ने र के नगर्ने ?
जीवनशैली परिवर्तन गरेर पनि थाइरोइललाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ। जसमा सन्तुलित आहार लिनुपर्ने चिकित्सकहरु सल्लाह दिन्छन । खानामा फलफूल, तरकारी, अण्डा समावेश गर्नुपर्छ । फास्ट फूडबाट बच्नुपर्छ । त्यस्तै आयोडिन थाइरोइडको लागि महत्त्वपूर्ण छ, जसले हर्मोन बनाउन मद्दत गर्दछ । यसबाहेक, सेलेनियमले थाइरोइड इन्जाइमहरूलाई सक्रिय बनाउँछ । हामी यसलाई चामल, माछा, मासु र तरकारीबाट प्राप्त गर्छौं ।
डाक्टरहरूले आहारमा जटिल कार्बोहाइड्रेट समावेश गर्न सिफारिस गर्छन् । यसमा धेरै फाइबर हुन्छ, जुन हामीले अन्न, तरकारी र फलफूलबाट पाउँछौं । हाइपो थाइराइडिज्ममा मेटाबोलिज्म दर घट्छ, यसलाई बढाउन कार्डियो एक्सरसाइज गर्नुपर्छ, जसमा दौडने, दौडने, छिटो हिँड्ने, ट्रेड मिलमा दौडने समावेश छन् ।
चिकित्सकहरूले थाइराइड रोगीहरूलाई ग्लाइसिमिन खाद्यान्न जस्तै पोलिश चामल, फाइबर कम आहार, परिष्कृत पीठो आदिको प्रयोग नगर्न चिकित्सकहरु सल्लाह दिन्छन् ।
राम्रो निन्द्रा लाग्दा पनि थाइराइड नियन्त्रणमा रहन्छ । यसका साथै डाक्टरहरूले संरक्षित खानेकुरा र प्याकेज खानेकुराबाट टाढै रहन पनि सल्लाह दिन्छन् ।
