- २०८१ बैशाख ८ शनिबार
काठमाडौँ । टर्कीको राष्ट्रपति चुनावमा रेसेप तैयप एर्दोगान विजयी भएका छन् । अहिलेसम्म निर्वाचनको नतिजा पूर्ण रूपमा सार्वजनिक नभए पनि उनले ५२. १६ प्रतिशतभन्दा बढी मत पाएका छन् । उनका प्रतिद्वन्द्वी कमल कल्चदारलुले ४७.८४ प्रतिशत मत प्राप्त गरेका छन् ।
एर्दोगानले पाँच वर्षको लागि अर्को जित पाएपछि उनका समर्थकहरूले हर्षोल्लास मनाइरहेका छन् । विजयपछि अंकारास्थित आफ्नो भव्य दरबारबाहिर उत्सव मनाइरहेका समर्थकहरूलाई सम्बोधन गर्दै उनले भने, ‘यो साढे आठ करोड जनसंख्या भएको सम्पूर्ण देशको जित हो ।'
तर विपक्षी कमल कल्चदारलुको खिल्ली उडाएकाले एर्दोगानको देशको एकताको भनाइ खोक्रो भएको विज्ञहरुले बताएका छन् । अर्कोतर्फ, कल्चदारलुले यी निर्वाचनलाई ‘हालैका वर्षहरूमा मुलुककै सबैभन्दा धाँधली भएको निर्वाचन’ भनेका छन् । उनले भने कि राष्ट्रपति एर्दोगानको पार्टीले चुनाव जित्नका लागि आफ्नो विरुद्धमा सम्पूर्ण सरकारी संयन्त्र प्रयोग गरेको आरोप लगाएका छन् ।
तर, देशको झण्डै आधा जनसंख्याले राष्ट्रपति एर्दोगानको अधिनायकवादी शासनको विरुद्धमा मतदान गरेको निर्वाचन परिणामबाट स्पष्ट भएको छ ।
पहिलो चरणको निर्वाचनमा राष्ट्रपति एर्दोगान आफ्ना प्रतिद्वन्द्वी कमल कल्चदारलुभन्दा ४९.५ प्रतिशत मत ल्याएर अगाडि थिए । जितका लागि ५० प्रतिशतभन्दा बढी मत चाहिने भएकाले दोस्रो चरणको मतदान भएको हो ।
एर्दोगनको व्यक्तित्व
एर्दोगान टर्कीको राजनीतिमा सबैभन्दा ठूला व्यक्तित्वका रूपमा निकै सामान्य पृष्ठभूमिबाट उभिएका छन् । उनले विगत २० वर्षदेखि टर्कीको नेतृत्व गर्दै आएका छन् । आधुनिक टर्कीमा कमल अतातुर्कपछि यदि कुनै नेताले देशलाई आकार दिएका छन् भने त्यो नाम एर्दोगान नै हो । धेरै संकटसँग लड्दै पनि उनले २०२३ को राष्ट्रपतीय निर्वाचनमा फेरि विजय हासिल गरेका छन् । यद्यपि उनलाई झन्डै आधा जनताले मत दिएका छैनन् ।
उनका आलोचकहरूले उनलाई अपरंपरागत आर्थिक नीतिहरू अपनाएर मानिसहरूको दैनिक जीवन कष्टकर बनाएको आरोप लगाएका छन् ।
एर्दोगानले टर्कीको आधुनिकीकरण र विकासको ऐतिहासिक रेकर्ड बनाएका छन्, तर फेब्रुअरीमा दुईवटा भूकम्पबाट भएको क्षतिको सामना गर्न उनी असफल भएका छन् । विपक्षीहरूले उनलाई शक्तिशाली भूकम्पको जोखिममा रहेको देशलाई विपद्को लागि तयार गर्न असफल भएको र अर्थतन्त्रको कुप्रबन्धन गरेको आरोप लगाएका थिए ।
शक्तिको सीढी
एर्दोगानको फेब्रुअरी १९५४ मा जन्म भएको थियो । उनका बुबा टर्की कोस्ट गार्डमा थिए । एर्दोगान १३ वर्षको हुँदा उनका बुबाले आफ्ना पाँच सन्तानको राम्रो पालनपोषणका लागि इस्तानबुलमा बसोबास गर्ने निर्णय गरेका थिए ।
युवा एर्दोगानले केही पैसा कमाउन कागतीको सिरप र एक प्रकारको रोटी (सेमेट) बेच्थे गर्दथे । इस्तानबुलको मारमारा युनिभर्सिटीबाट व्यवस्थापन डिग्री हासिल गर्नुअघि उनले इस्लामिक विद्यालयमा पढेका थिए । उनको डिप्लोमा डिग्री प्रायः विवादमा परेको थियो । विपक्षी दलको दावी छ कि एर्दोगानले विश्वविद्यालयबाट पूर्ण डिग्री लिएको छैन, तर उनको डिग्री कलेज डिप्लोमा बराबर छ। एर्दोगानले यो आरोपलाई सधैँ अस्वीकार गर्दै आएका छन् ।
राजनीतिमा शुरुवात
एर्दोगानले जवान छँदा फुटबलमा रुचि विकास गरे, र १९८० सम्म अर्ध-व्यावसायिक प्रतियोगिताहरूमा भाग लिए । तर उनको मन राजनीतिमा थियो । उनी १९७० र ८० को दशकमा इस्लामवादी सर्कलमा सक्रिय थिए । यस अवधिमा उनी नेमेटिन एरबाकानको इस्लामी समर्थक कल्याणकारी पार्टीमा सामेल भए ।
१९९४ मा, एर्दोगानले इस्तानबुलको मेयरको पदमा चुनाव लडे र जिते। त्यसपछि उनी चार वर्ष इस्तानबुलको मेयर बने ।
त्यसपछि सन् १९९७ मा टर्कीका तत्कालीन प्रधानमन्त्री नेमेटिन एरबाकानले सैन्य कू अघि मात्र एक वर्ष सत्तामा थिए । सोही वर्ष, एर्दोगानलाई सार्वजनिक रूपमा राष्ट्रवादी कविता वाचन गरेकोमा जातीय घृणा भड्काएको अभियोगमा दोषी ठहर गरिएको थियो। कविताका पङ्क्तिहरू थिए, 'मस्जिद हाम्रो ब्यारेक हो, गुम्बज हाम्रो हेलमेट हो, मिनार हाम्रो भाला हो र विश्वासीहरू हाम्रा सिपाही हुन् ।'
चार महिना जेल जीवन बिताएपछि उनी राजनीतिमा फर्किए । तर सन् १९९८ मा उनको पार्टीलाई आधुनिक टर्कीको धर्मनिरपेक्ष सिद्धान्त उल्लङ्घन गरेको भन्दै प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । अगस्ट २००१ मा, उनले एक नयाँ पार्टी, जस्टिस एन्ड डेभलपमेन्ट पार्टी (एकेपी ) को स्थापना गरे, एक सहयोगी, अब्दुल्ला गुल, जसको विचारधारा इस्लाम समर्थक थियो ।
एर्दोगानको लोकप्रियता बढ्दै गयो । विशेषगरी दुई प्रकारका समूहका अगाडि एर्दोगान कद बढिरहेको थियो । एउटा खण्ड जसले देशको धर्मनिरपेक्ष अभिजात वर्गबाट सीमान्तकृत भएको महसुस गरेको थियो र अर्को १९९० को दशकको अन्त्यमा आर्थिक मन्दीबाट ग्रस्त थियो । २००२ मा, एकेपीले संसदीय चुनावमा बहुमत हासिल गर्यो, र अर्को वर्ष एर्दोगान प्रधानमन्त्री नियुक्त भए । उनी अहिलेसम्म पार्टीको अध्यक्ष छन् ।
सत्ताको पहिलो दशक
सन् २००३ देखि उनी तीन पटक प्रधानमन्त्री बने र आफ्नो कार्यकाल पूरा गरे । उनको कार्यकालमा स्थिर आर्थिक बृद्धि भएको थियो जसका लागि उनी ‘सुधारकर्ता’ भनेर अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा प्रशंसा भएका थिए । अर्दोनको कार्यकालमा टर्कीमा मध्यम वर्ग बढ्यो र लाखौं मानिसहरू गरिबीबाट बाहिर आए । यो हुन सक्छ किनभने एर्दोगानले टर्कीलाई आधुनिकीकरण गर्न ठूला पूर्वाधार परियोजनाहरूलाई प्राथमिकता दिए।
आफ्नो सत्ताको प्रारम्भिक वर्षहरूमा, एर्डोगानले टर्कीका कुर्दिश अल्पसंख्यक मतदाताहरूलाई पनि जित्न सफल भए । यद्यपि, २०१३ सम्म, एर्दोगान निरङ्कुश बन्दै गएको भन्दै आलोचकहरूले चेतावनी दिन थालेका थिए ।
२०१३ को गर्मीमा, इस्तानबुलको मुटुमा रहेको प्रसिद्ध गेजी पार्कको रूपान्तरणको विरोध गर्न प्रदर्शनकारीहरू सडकमा उत्रिए । यो आन्दोलन सरकारलाई चुनौती दिने पार्कभन्दा पनि बढी थियो ।
त्यसपछि प्रदर्शनकारीलाई गेजी पार्कबाट जबरजस्ती निकालियो र उनीहरुमाथि चर्को प्रहरी बल प्रयोग गरिएको थियो । यो एर्दोगानको शासनमा एउटा टर्निङ प्वाइन्ट थियो । उनका आलोचकहरूका लागि उहाँ लोकतन्त्रवादीभन्दा पनि तानाशाहको जस्तो व्यवहार गर्दै थिए ।
एर्दोगानको विचार र सुधारका काम
एर्दोगानको पार्टीले विश्वविद्यालय र सार्वजनिक सेवाहरूमा हिजाब लगाउने महिलालाई प्रतिबन्ध पनि हटायो । यी प्रतिबन्धहरू १९८० मा सैन्य विद्रोह पछि लागू गरिएको थियो । अन्ततः प्रहरी र सेनामा कार्यरत महिलामाथिको यो प्रतिबन्ध पनि हट्यो ।
आफू धार्मिक भए पनि एर्दोगानले देशको हितमा इस्लामिक मूल्यमान्यता लागू गर्न अस्वीकार गरे । यद्यपि, उनले बारम्बार भने कि समाजमा महिलाहरूको प्राथमिक भूमिका 'परम्परागत भूमिकाहरू पूरा गर्नु' हुनुपर्छ र महिला 'आदर्श आमा र आदर्श पत्नी' हुनुपर्छ । उनले नारीवादीहरुको निन्दा गर्दै महिला र पुरुषलाई समान व्यवहार गर्न नसकिने बताए ।
एर्दोगान लामो समयदेखि वैचारिक रूपमा इस्लाम समर्थक अभियानहरू र इजिप्टसँग सम्बद्ध मुस्लिम ब्रदरहुड जस्ता राजनीतिक रूपमा सक्रिय इस्लामिक संगठनहरूसँग नजिक थिए । धेरै अवसरहरूमा, उनी मुस्लिम ब्रदरहुडको विशेष चार औंलाले सलाम गर्दै देखिए, जसलाई रब्बा भनिन्छ ।
जुलाई २०२० मा, इस्तानबुलको ऐतिहासिक हागिया सोफियालाई एर्दोगानको निरीक्षणमा मस्जिदमा परिणत गरियो, यस घटनापछि धेरै इसाई र धर्मनिरपेक्ष मुस्लिम टर्कहरू रिसाएका थिए । हागिया सोफिया १५ सय वर्ष पहिले निर्माण गरिएको थियो । तर केमल अतातुर्कले यसलाई नयाँ धर्मनिरपेक्ष देशको प्रतीकको रूपमा संग्रहालयमा परिणत गरेका थिए ।
शक्तिमा बलियो पकड
एर्दोगानले २०१४ मा प्रधानमन्त्री पदका लागि पुन: चुनाव लड्न सकेनन् किनभने उनको तीन कार्यकाल समाप्त भएको थियो । त्यसपछि उनी राष्ट्रपतिको चुनावमा लागे । उनले नयाँ संविधानमा राष्ट्रपतिको कार्यालयलाई परिमार्जन गर्ने योजना बनाएका छन् । आलोचकहरूले नयाँ संविधानले देशको धर्मनिरपेक्ष आधारलाई चुनौती दिने विश्वास गरेका थिए । तर आफ्नो अध्यक्षताको सुरुमै उनले दुईवटा परीक्षाको सामना गर्नुपरेको थियो ।
उनको पार्टीले २०१५ मा धेरै महिनासम्म संसदमा आफ्नो बहुमत गुमायो, र त्यसपछि १५ जुलाई २०१६ मा टर्कीले दशकहरूमा पहिलो पटक कू को प्रयास गर्यो । करिब ३०० नागरिक मारिए किनभने तिनीहरूले कू षड्यन्त्रकारीहरूलाई अगाडि बढ्नबाट रोकेका थिए ।
यो षड्यन्त्र अमेरिकामा आधारित इस्लामिक विद्वान फेतुल्लाह गुलेनको नेतृत्वमा रहेको गुलेन आन्दोलनमा लगाइएको थियो ।
तिनीहरूको सामाजिक र सांस्कृतिक आन्दोलनले एर्दोगानलाई लगातार तीन चुनाव जित्न मद्दत गर्यो, तर जब दुई सहयोगीहरू अलग भए, यसले टर्की समाजमा नाटकीय प्रभाव पार्यो ।
२०१६ को कू प्रयास पछि, करिब एक लाख ५० हजार निजामती कर्मचारीहरूलाई बर्खास्त गरियो र ५० हजार भन्दा बढी मानिसहरूलाई हिरासतमा लिइयो, जसमा सैनिक, पत्रकार, वकिल, प्रहरी अधिकारी, शिक्षाविद् र कुर्दिश राजनीतिज्ञहरू थिए ।
आलोचकहरूमाथिको यस्तो क्र्याकडाउनले विदेशमा चिन्ता बढायो र युरोपियन युनियनसँग टर्कीको सम्बन्ध चिसो भयो ।
जसका कारण युरोपियन युनियनमा टर्कीको प्रवेशको वार्ता धेरै वर्ष अघि बढ्न सकेन । यसैबीच, ग्रीसमा टर्कीबाट आप्रवासीहरूको मुद्दाले स्थितिमा थप खराब बनाएको थियो ।
उनले २०१७ को जनमत संग्रह जिते, उनलाई आपतकालिन अवस्था लागू गर्ने र शीर्ष अधिकारीहरू नियुक्त गर्ने अधिकार सहित, साथै कानुनी प्रक्रियामा हस्तक्षेप गर्ने अधिकार सहितको व्यापक राष्ट्रपतिको अधिकार दियो ।
अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा योगदान
राजनीतिमा आफ्नो नेतृत्वको समयमा, एर्दोगान अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा पनि एक महत्वपूर्ण व्यक्तित्वको रूपमा विकसित भयो । उनले क्षेत्रीय शक्तिको रूपमा टर्कीको शक्ति बढाए र उनको बलियो कूटनीतिले युरोप र बाहिरका सहयोगीहरूलाई अस्थिर बनायो ।
एर्दोगानको रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनसँग राम्रो सम्बन्ध छ र उनले आफूलाई युक्रेनमा रुसको युद्धमा मध्यस्थकर्ताको रूपमा प्रस्तुत गरेका छन् ।
उनले ब्ल्याक सी मार्फत अनाज निर्यातको लागि सुरक्षित कोरिडोर खोल्न सम्झौता गर्न मद्दत गरे र रूसले सम्झौताबाट बाहिर निस्कँदा एर्दोगानले टर्कीलाई घाटाबाट जोगाए ।
चुनाव गडबडको आरोप
धेरै आलोचकहरूले २०१९ को स्थानीय चुनावलाई एर्डोगानको दीर्घकालीन शासनको लागि 'पहिलो झटका' को रूपमा हेर्छन् किनभने उनको पार्टी इस्तानबुल, अंकारा र इज्मिरका तीन ठूला शहरहरूमा पराजित भएको थियो ।
एर्दोगानले मुख्य विपक्षी रिपब्लिकन पिपुल्स पार्टीका एकरेम इमामोग्लुसँग इस्तानबुलको मेयरको पद संकुचित रूपमा गुमाए, जो आफैं १९९० मा शहरको मेयर थिए ।
इक्रेम इमामोग्लुले एर्डोगान विरुद्धको संयुक्त विपक्षी दलका राष्ट्रपति पदका उम्मेदवार केमाल काल्चदारलुसँगै चुनावी अभियान चलाउँदा देशव्यापी आफ्नो सफलता विस्तार गर्न खोजिरहेका थिए ।
इमामोग्लु मेको चुनावमा उभिन प्रतिबन्धित हुनुअघि जनमत सर्वेक्षणमा एर्दोगानभन्दा अगाडि थिए । एर्दोगान र उनका सहयोगीहरूलाई अदालतको सहयोगमा एकरेम इमामोग्लुलाई चुनाव लड्न अयोग्य घोषित गरेको आरोप लगाइएको थियो ।
टर्कीको तेस्रो ठूलो कुर्द समर्थक पार्टी एचडीपीलाई पनि कुर्दिश लडाकुहरूसँगको कथित सम्बन्धका कारण प्रतिबन्ध लाग्ने डर थियो ।
राष्ट्रपति एर्दोगानले टर्कीका पुराना नेताहरू जस्तै प्रतिबन्धित कुर्दिस्तान वर्कर्स पार्टी (पीकेके) लाई हप्काए । यद्यपि, टर्कीले सिरियाली गृहयुद्धबाट भागेका ३.५ लाखभन्दा बढी शरणार्थीहरूलाई स्थान दिएको छ । अंकाराले टर्कीमा कुर्दहरूलाई अलग पार्दै सीमापार कुर्दिश सेनाहरूविरुद्ध अभियान पनि चलायो ।
नाटो देशको नेता भए पनि, उनले रुसी क्षेप्यास्त्र विरोधी प्रतिरक्षा प्रणाली किने र टर्कीको पहिलो आणविक रिएक्टर निर्माण गर्न रुसलाई रोजे ।
२०२३ को चुनाव अघि, उनले राष्ट्रवादी र रूढिवादी मतदाताहरु संग आफ्नो विश्वसनीयता बढाउन पश्चिमाहरु लाई आफ्नो विरुद्धमा आरोप लगाएर कोसिस गरे ।
एर्दोगानले २०२३ को चुनावी अभियान अदनान मेन्डेरेसको चिहानमा गएर समापन गरेका थिए । अदनान मेन्डेरेस टर्कीका पहिलो प्रजातान्त्रिक रूपमा निर्वाचित प्रधानमन्त्री थिए, जसको सन् १९६१ मा सैन्य विद्रोहपछि हत्या भएको थियो ।
