- २०८१ बैशाख १५ शनिबार
काठमाडौँ । अमेरिकी सभामुख न्यान्सी पेलोसी ताइपेई आइपुगेपछि अहिले चीन र अमेरिका आमने सामने हुने अवस्था आएको छ । पेलोसी ताइवानमा २४ घण्टाभन्दा कम समय मात्र बसेपनि पछिल्लो २५ वर्षमा अमेरिकाबाट यति उच्च हैसियतको कुनै पनि व्यक्तिले ताइवान भ्रमण गरेका थिएनन् ।
चीनको चेतावनीको बावजुद, पेलोसीको यो भ्रमणले चीन आक्रोशित भएको छ भने यसको कडा जवाफ दिने बताउदै आएको छ । चीनले यसलाई आफ्नो राष्ट्रिय सार्वभौमसत्ताको गम्भीर उल्लङ्घनको रुपमा हेरेको छ भने उनले वकालत गर्दै आएको एक चीन नीतिलाई चुनौतीको रूपमा हेरेको छ ।
चीनले पेलोसीको भ्रमण शुरु भए लगत्तै ढिला नगरी सैन्य अभ्यास गर्ने घोषणा गर्यो र त्यो अहिले पनि जारी छ ।
पेलोसीको यस ताइवान भ्रमणपछि चीन र अमेरिकाबीचको तनाव चरम सीमामा पुगेको छ । अहिले रुस-युक्रेन युद्धबाट आक्रान्त बनेको विश्वले फेरी अर्को युद्ध झेल्नु पर्ने त होइन भन्ने चिन्ता विश्वभर देखिएको छ ।
अर्को तर्फ ताइवानको अवस्था यति नाजुक छ कि, ताइवानमा चीनको आक्रमण हुनासाथ यसले विश्वको राजनीति र अर्थतन्त्रमा असर पर्ने निश्चित छ ।
किन महत्वपूर्ण छ ताइवान ?
ताइवान मुख्य भूमि चीनको दक्षिणपूर्वी तटबाट करिब १२० किलोमिटर टाढा अवस्थित छ । धेरै विज्ञहरूले ताइवानलाई 'द्वीपहरूको पहिलो श्रृंखला' भनेर उल्लेख गर्छन् । पछिल्ला केही वर्षमा चीनले उक्त क्षेत्रमा आफ्नो प्रभाव बढाउन धेरै प्रयास गरेको छ ।
टापुहरूको यो पहिलो श्रृंखलाका देशहरू अमेरिकाका सहयोगी हुन् र तिनीहरू आफ्नो विदेश नीतिका लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छन् ।
यस क्षेत्रमा ताइवानको स्थान चीन र पश्चिम दुवैका लागि विश्वव्यापी राजनीतिमा ठूलो महत्त्वको छ। धेरै पश्चिमी विज्ञहरू विश्वास गर्छन् कि यदि ताइवान चीनको हिस्सा बन्यो भने, चीन प्रशान्त क्षेत्रमा आफ्नो प्रभाव बढाउन स्वतन्त्र हुनेछ । यति मात्र होइन, यस्तो हुनेबित्तिकै प्रशान्त क्षेत्रको गुआम र हवाईमा रहेका अमेरिकी सैन्य अड्डाहरू पनि सुरक्षित हुने छैनन् ।
दक्षिण चीन सागरमा चीनको पहिलेदेखि नै ठूलो प्रभाव छ, तर यदि तिनीहरू ताइवानमा आए भने, तिनीहरूले आफ्नो नौसेनाको प्रभाव बढाउन सक्षम हुनेछन् । यसले उनीहरूलाई यस क्षेत्रमाथि नियन्त्रण दिनेछ, र विश्वभर व्यापारमा ठूलो प्रभाव हुने छ । ताइवान दक्षिण र पूर्वी समुद्रमा कुनै पनि सम्भावित टकरावको अवस्थामा आफ्नो स्थिति बलियो बनाउने बाटोमा एक प्रकारको 'हराइरहेको लिङ्क' को रुपमा बुझिएको छ ।
विश्व अर्थतन्त्रमा ताइवान भूमिका
ताइवान अर्थतन्त्रमा पनि निकै महत्वपूर्ण छ । हामीले हरेक दिन प्रयोग गर्ने इलेक्ट्रोनिक उपकरणहरूमा प्रयोग हुने चिपहरू ताइवानबाट बनेका हुन्छन् । चाहे त्यो स्मार्टफोन होस् वा ल्यापटप वा स्मार्टवाच वा गेमिङ कन्सोल । यी सबैमा चिप्स प्रयोग गरिन्छ र तीमध्ये अधिकांश ताइवानमा बनाइन्छ । ताइवानले विश्वको चिप बजारको करिब दुई तिहाई नियन्त्रण गर्दछ ।
त्यस्तै ताइवान सेमीकाण्डक्टर म्यनिफेक्चरिंग कम्पनि एक्लैले विश्वको चिप बजारको आधा भन्दा बढी नियन्त्रण गर्दछ । यस कम्पनिले २०२१ मा मात्र ५३ बिलियन डलरको आम्दानी गरेको थियो । यदि ताइवान चीनको नियन्त्रणमा गएमा विश्वको यो महत्त्वपूर्ण उद्योगमा चीनको नियन्त्रण हुनेछ ।
धेरै विज्ञहरूले चीन चिप्स र सेमीकन्डक्टरहरू बनाउनमा पश्चिमी देशहरू पछाडि रहेको विश्वास गर्छन् । चीनले पश्चिमी देशहरूलाई समात्न करिब २० वर्ष लाग्ने अनुमान छ । यदि चीनले ताइवानबाट यो उद्योग लियो भने पश्चिमी देशहरूले तुरुन्तै यसको मार भोग्नुपर्नेछ ।
चीन र अमेरिका यी प्रविधिहरू विकास गर्न एकअर्कासँग प्रतिस्पर्धा गरिरहेका छन् । यदि यो उद्योग चीनमा गयो भने, चिप्स र सेमीकन्डक्टरहरूमा पश्चिमी देशहरूको पहुँच अवरुद्ध हुनेछ । यसले उनीहरूको मूल्यमा उल्लेखनीय वृद्धि हुनेछ ।
यस्तै अवस्था अन्य उद्योगको हकमा पनि हुन सक्छ । यसलाई समाधान गर्न पश्चिमी देशहरूका लागि प्रयास गर्न सजिलो नहुन सक्छ ।
जटिल अवस्थामा ताइवान
ऐतिहासिक स्रोतका अनुसार १७औं शताब्दीमा छिङ राजवंशको समयमा चीनको नियन्त्रणमा आएको थियो । जापानसँगको पहिलो लडाइँ हारेपछि चीनले सन् १८९५ मा ताइवानलाई जापानलाई सुम्पेको थियो। त्यसपछि, ताइवान अर्को ५० वर्षसम्म जापानी कब्जामा रह्यो । दोस्रो विश्वयुद्धमा सन् १९४५ मा जापानको पराजयपछि चीनले ताइवानमाथि आफ्नो नियन्त्रण पुनः प्राप्त गर्यो । तर त्यही समयमा चीनको मुख्य भूमिमा गृहयुद्ध सुरु भयो ।
यो गृहयुद्ध मू झेडोङको नेतृत्वमा रहेको कम्युनिष्ट पार्टी र राष्ट्रवादी पार्टी ‘कुओमिन्ताङ’ बीच चलिरहेको थियो । त्यसपछि सन् १९४९ मा कम्युनिष्ट पार्टीले चीनलाई नियन्त्रणमा लिएको थियो । उनीबाट बच्नको लागि कुओमिन्ताङ सरकारले ताइवानमा शरण लिएका थिए । तर, समुद्रमा धेरै बलियो नहुँदा चीनले तत्कालीन ताइवानको कुओमिन्ताङ सरकारलाई त्याग्नुपर्यो । अस्थायी राष्ट्रपति सुनायत सेनपछि चियांग काई-शेक ताइवानको पहिलो राष्ट्रपति बने ।
उनी सन् १९७५ सम्म तानाशाह शासकको रूपमा यस पदमा रहे । उनको मृत्युको तीन वर्षपछि तत्कालीन प्रधानमन्त्री तथा चियाङ काई-शेकका छोरा चियाङ चिङ कुओ ताइवानको राष्ट्रपति बने । उनले ताइवानको शासन प्रणालीलाई तानाशाहीबाट प्रजातन्त्रमा लैजाने प्रयासलाई अनुमति दिए । चीनले ताइवान मूल रूपमा एउटा प्रान्त थियो भनी दाबी गर्न इतिहास प्रयोग गर्दछ । तथापि, धेरैले विश्वास गर्छन् कि ताइवान सन् १९११ को क्रान्ति वा माओ त्से तुङको नेतृत्वमा भएको १९४९ को क्रान्तिपछि कहिल्यै पनि आधुनिक चीनको शासनको हिस्सा भएको छैन ।
धेरै पश्चिमी देशहरूले चियाङ काई-शेकद्वारा स्थापित ताइवानको 'चीन गणतन्त्र' लाई चीनको एकमात्र वैध सरकारको रूपमा मान्यता दिए । तर १९७१ मा, संयुक्त राष्ट्र संघले ताइवानलाई मान्यता रद्द गर्यो र कम्युनिष्ट चीनलाई चीनको रूपमा मान्यता दियो ।
त्यसयता ताइवानलाई मान्यता दिने देशको सङ्ख्या १५ मात्रमा झरेको छ । ताइवानले ल्याटिन अमेरिका र क्यारेबियन देशहरूबाट सबैभन्दा धेरै समर्थन प्राप्त गरेको छ ।
चीन र ताइवानको स्थितिमा ठूलो भिन्नताका कारण धेरैजसो देशहरूले यस प्रकारको द्विविधा कायम राखेका छन् । जसका कारण कानूनी हैसियत स्पष्ट नभए पनि ताइवानले स्वतन्त्र राष्ट्रको हैसियत कायम राखेको छ ।
मुख्य भूमि चीनबाट ताइवानमा बसाइँ सरेका मानिसहरूको वर्तमान जनसंख्या १.५ मिलियन छ, जुन ताइवानको जनसंख्याको १४ प्रतिशत हो । यद्यपि, ताइवानको राजनीतिमा धेरै वर्षदेखि यो समूहको प्रभुत्व रहेको छ ।
