माइग्रेनको उपचार र नयाँ प्रयोग

काठमाडौँ । सेप्टेम्बर २०२३ मा, बेलायतले एक घोषणा गर्‍यो जसले धेरै मानिसहरूको जीवनमा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । केही महिना अघि, बेलायतको औषधि अनुमोदन गर्ने निकाय नेसनल हेल्थ एण्ड केयर एक्सिलेन्सले माइग्रेन रोक्नको लागि नयाँ औषधिलाई अनुमोदन गरेको थियो । माइग्रेन अर्थात् कडा टाउको दुखाइ एक जटिल रोग हो र विश्वका करिब एक अर्ब मानिस यसबाट पीडित छन् । यो यस्तो रोग हो जसका कारण टाउको दुख्ने समस्या यति धेरै हुन्छ कि दैनिक काम गर्न पनि गाह्रो हुन्छ । सम्बन्ध र सम्बन्ध पनि यसबाट प्रभावित हुन्छ ।

बेलायतको नेसनल हेल्थ एण्ड केयर एक्सिलेन्सलेले अब एक कदम अगाडि बढेर माइग्रेनबाट पीडितहरूलाई यो औषधि दिन सकिने निर्णय गरेको छ । माइग्रेन गम्भीर टाउको दुखाइ मात्र होइन यसले हाम्रो मस्तिष्कले काम गर्ने सबै तरिकालाई असर गर्छ । माइग्रेन आक्रमण भएको व्यक्तिलाई एस्पिरिन मात्रै लिएर उपचार हुँदैन । माइग्रेन आक्रमणले यति धेरै पीडा दिन्छ कि मस्तिष्कको काम गर्ने क्षमतामा गम्भीर असर पर्छ । माइग्रेन आक्रमणका लक्षणहरू धेरै चरणहरूमा आउँछन् ।

माइग्रेन आक्रमणको पहिलो चरणमा केही न केही खाइरहने इच्छा हुन्छ वा चिडचिडापन हुन्छ । अत्याधिक थकान, घाँटी दुख्ने र ज्वरो आउने गर्छ ।

पहिलो चरणको केही घण्टापछि गहिरो टाउको दुख्न थाल्छ । कडा टाउको दुखेको समयमा, बत्तीहरू चम्किलो देखिन्छ, शरीरमा झमझमाउने अनुभूति हुन्छ र गन्धको भावना प्रभावित हुन्छ । वाकवाकी पनि हुन सक्छ ।

तर स्वास्थ्य विज्ञहरुका अनुसार सबै बिरामीमा यी सबै लक्षणहरू हुनुपर्छ भन्ने जरुरी छैन । कतिपय मानिसहरूले यी लक्षणहरूमध्ये केही मात्र देखाउँछन् । दुखाइ कम भएपछि, आक्रमणको अन्तिम चरणमा, दिमागमा कुहिरो र चरम थकान महसुस हुन्छ । पुरुषको तुलनामा महिलाहरु माइग्रेनबाट बढी प्रभावित हुन्छन् ।

एक अनुसन्धानका अनुसार १५ देखि ४९ वर्षका महिलाहरूमा मानसिक समस्याको सबैभन्दा ठूलो कारण माइग्रेन हो । जसका कारण बिरामीले काम गर्न पाउँदैनन् । रिपोर्टका अनुसार अमेरिकामा माइग्रेनका बिरामीले काम गर्न नसक्दा ११ अर्ब डलर नोक्सान भइरहेको छ ।

माइग्रेनको पीडा भुल्न गाह्रो हुन्छ र बिरामीहरू सधैं चिन्तित हुन्छन् कि दुखाइको अर्को आक्रमण जुनसुकै बेला हुन सक्छ । यही डरका कारण भोलिपल्ट कसरी काम गर्ने, कतै जानु परे कसरी जाने भन्ने योजना बनाउन सकिरहेका छैनन् ।

यो रोग वंशाणुगत हो कि होइन भन्ने स्पष्ट नभएको चिकित्सकहरु बताउछन् । तर यसको आक्रमण दमको आक्रमण जस्तै हो । यस्तो हप्तामा एक पटक वा धेरै पटक आउन सक्छ । महिनामा आठदेखि १५ दिनसम्म माइग्रेन हुने व्यक्तिहरूलाई क्रोनिक वा नियमित माइग्रेनको श्रेणीमा गणना गरिन्छ । आठ दिनभन्दा कम टाउको दुख्नेहरूलाई एपिसोडिक माइग्रेन भनिन्छ । तर कहिलेकाहीँ यो पत्ता लगाउन सजिलो छैन ।

धेरै बिरामीलाई लाग्छ कि आफ्नी आमा वा दिदीबहिनीलाई आफ्नो परिवारमा टाउको दुखेको छ वा अरूको टाउको दुखेको छ भने त्यो खास कुरा होइन । बिरामी डाक्टरकहाँ गएपछि मात्रै माइग्रेन पत्ता लाग्छ । दोस्रो चुनौती भनेको टाउकोको एउटै भागमा दुखाइ हुँदा माइग्रेन हो भन्ने गलत धारणा केही मानिसहरूमा हुन्छ । यो सत्य होइन । माइग्रेनले टाउकोको दुबैतर्फ दुख्न सक्छ ।

माइग्रेनका लक्षणहरूबारे अन्य धेरै गलत धारणाहरू छन् । धेरै पटक मानिसहरू घाँटी वा साइनस र माइग्रेनका कारण हुने टाउको दुखाइ बीचको भिन्नता छुट्याउन सक्दैनन् । धेरै पटक बिरामीमा माइग्रेनको लक्षण स्पष्ट र तीव्र हुँदैन । तर चक्कर आना माइग्रेनको स्थायी र प्रमुख लक्षण हो । सामान्यतया कतिपय मानिसलाई कानमा समस्याका कारण यस्तो भएको हो भन्ने लाग्छ । तर कान जाँच गर्दा कुनै समस्या नभएको पाइएको छ ।

वास्तवमा समस्या यो हो कि जब कानले मस्तिष्कमा सिग्नल पठाउँछ, माइग्रेनबाट प्रभावित मस्तिष्कले त्यसलाई राम्ररी प्रशोधन गर्न सक्दैन, जसका कारण शरीरको सन्तुलनमा अस्थिरता हुन्छ वा चक्कर आउने हुन्छ । यदि माइग्रेनको समयमै पहिचान गरी उपचार गरिएन भने, अवस्था झन् बिग्रन सक्छ र माइग्रेन क्रोनिक माइग्रेनमा परिणत हुन सक्छ। अहिलेसम्म माइग्रेनको लागि कुनै खास औषधि उपलब्ध छैन । दोस्रो, प्रत्येक बिरामीलाई फरक किसिमको माइग्रेन हुन सक्छ । त्यसैले हामी कुन बिरामीलाई कुन औषधिले फाइदा पुग्छ थाहा छैन ।

उपचारमा नयाँ प्रयोग

सामान्यतया माइग्रेनको दुई किसिमको उपचार हुन्छ, जसलाई हामी एक्युट उपचार भन्छौं अर्थात् अहिले माइग्रेन आक्रमणबाट पीडित बिरामीको उपचार । र दोस्रो भनेको निवारक उपचार हो, अर्थात् अहिले माइग्रेन आक्रमण नपाएको व्यक्तिलाई भविष्यमा पनि माइग्रेन हुन नदिनको लागि उपचार गरिन्छ । दुवै उपचारमा विभिन्न औषधिहरू प्रयोग गरिन्छ ।
तर ब्लड प्रेसरका लागि प्रयोग हुने एन्टी डिप्रेसन र औषधि सबै बिरामीलाई दिन सकिँदैन । यी औषधि रक्तचाप र दमका बिरामी वा गर्भवती महिलालाई दिन नमिल्ने चिकित्सकहरुले चेतावनी दिन्छन् ।

यी औषधिबाहेक माइग्रेनलाई नियन्त्रण गर्ने केही उपाय पनि रहेका छन् । नियमित व्यायामले पनि मद्दत गर्छ । यसले गर्दनको दुखाइ कम गर्छ । एरोबिक व्यायामले माइग्रेन नियन्त्रण गर्न पनि मद्दत गर्छ । तर माइग्रेन एक वा दुई पटक डाक्टरलाई देखाएर निको हुन सक्दैन ।

यसमा धैर्य हुनु महत्त्वपूर्ण छ किनभने धेरै विधिहरू प्रयोग र प्रयास गर्नुपर्छ । कुन उपायले काम गरिरहेको छ र कुन होइन भनेर पत्ता लगाउन यो परीक्षण र त्रुटि वा प्रयोगको कुरा हो । यसमा कुनै शंका छैन कि चिकित्सा विशेषज्ञहरू माइग्रेनको उपचारको लागि विशेष रूपमा बनाइएको औषधिको लागि पर्खिरहेका छन् ।

प्रोफेसर पिटर गोडस्बी किंग्स कलेज लन्डनमा न्यूरोलोजीका प्रोफेसर हुन् र माइग्रेनका लागि नयाँ औषधिहरूको अनुसन्धानमा संलग्न छन् । माइग्रेनबाट बच्न पहिलो पटक औषधि बनाइएको र यसले बिरामीको स्वास्थ्यमा उल्लेख्य सुधार ल्याउने उनको भनाइ छ । तर यो औषधिले कसरी काम गर्छ ? उनी भन्छन्, ‘यो औषधिले सीजीआरपी नामक रसायनको प्रभावलाई रोक्छ । यो केमिकलका कारण टाउको दुख्ने समस्या हुन्छ । यो औषधि विशेष गरी माइग्रेनको उपचारको लागि बनाइएको हो । यो शरीरमा छिट्टै पग्लन्छ र दुखाइ सुरु हुनु अघि नै रोक्छ । पिटर गोडस्बी भन्छन्, यी नयाँ औषधिहरू माइग्रेन आक्रमणहरू रोक्न वा रोक्न पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

रिमेजिपेन्ट नामको यो औषधि अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोगका लागि स्वीकृत भइसकेको र अमेरिकालगायत ८० देशमा प्रयोग भइरहेको छ । यो औषधि माइग्रेन आक्रमण रोक्न र आक्रमण हुँदा माइग्रेन नियन्त्रण गर्न बेलायतमा स्वीकृत गरिएको छ। तर डाक्टरहरूले केही विशेष परिस्थितिहरूमा मात्र यो औषधि लिन सिफारिस गर्छन् ।

माइग्रेनको ढाँचा र लक्षणहरू बारे थप जानकारी प्राप्त गर्नका लागि माइग्रेनसँग सम्बन्धित धेरै मात्रामा जानकारी बारे अध्ययनहरू भइरहेका छन् । उन्नत प्रविधिको प्रयोगले हामीलाई माइग्रेनको प्रभावको राम्रोसँग भविष्यवाणी गर्न सकिने बनाउने प्रयास भइरहेको छ भने लक्षण देखापर्न अघि माइग्रेनको उपचार गर्न सकिन्छ कि भन्ने प्रयास समेत भईरहेको छ ।
दोस्रो, हामीले माइग्रेन कुनै व्यक्तिको जीनसँग सम्बन्धित छ कि छैन भन्ने कुरा पनि बुझ्न सक्नेछौँ । यसबाट कुन रोगीका लागि कुन औषधि बढी फाइदाजनक हुन्छ भन्ने पनि थाहा पाउन सक्नेछौँ ।

माइग्रेनबाट पूर्णतया छुटकारा पाउन औषधि विकास गर्न धेरै समय लाग्न सक्छ, तर यस दिशामा जारी अनुसन्धानले आशा बढ्दै गएको छ ।

(एजेन्सीहरुको सहयोगमा)