- २०८१ बैशाख १६ आइतबार
लागूऔषध माफियासँग जोडिएको हिंसाको आँधीले इक्वेडरलाई शान्त पर्यटकीय गन्तव्यबाट विश्वव्यापी लागूऔषध व्यापारको प्रमुख केन्द्रमा परिणत गरेको छ । यो देश विश्वभर अरबौं डलरको लागूऔषध व्यापारमा कसरी फिट हुन्छ ?
जनवरीमा एकपछि अर्को हिंसाका घटनाहरू बाहिर आए । बन्दुक बोकेर एक टेलिभिजन पत्रकारको अपहरण भयो । एक अभियोजकलाई गोली हानियो । अस्पतालमा आक्रमण भयो, बमको धम्की दिइयो र कारागारबाट कुख्यात गुण्डा बेपत्ता भएपछि कैदीहरूले कारागारका कर्मचारीलाई बन्धक बनाए । राष्ट्रपति ड्यानियल न्गोबाले आपतकालको घोषणा गरे र भने कि देश 'नार्को-स्टेट' बन्न दिन दिनै लडिरहेको छ ।
तर शोनेरोस र लस लोबोस जस्ता गिरोहहरूले समाजमा बलियो पकड बनाएका छन् ।
इक्वेडर कुनै समय पर्यटकीय गन्तव्य र विश्वको शीर्ष केरा निर्यातकको रूपमा परिचित थियो, तर इनसाइट क्राइम, वाशिंगटन थिंक ट्याङ्क जसले अमेरिकामा संगठित अपराध अनुसन्धानमा विशेषज्ञ छ, अब इक्वेडरलाई 'युरोप र अमेरिकाको कोकेन सुपर हाइवे' भनेर वर्णन गरेको छ । यो परिवर्तनको मुख्य कारण भौगोलिक अवस्था रहेको छ । कोलम्बिया र पेरु, कोकाको विश्वको शीर्ष उत्पादकहरू, कोकोको मुख्य घटक, इक्वेडरसँग सीमाहरू साझा गर्छन् ।
जब कोलम्बियाको सशस्त्र समूह फार्कले २०१६ मा शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्यो, यो लागूऔषधको व्यापारबाट अलग भयो ।
तर यो खाली ठाउँ साना समूह र अन्तर्राष्ट्रिय गिरोहहरूले कब्जा गरे र विदेशी बजारहरूमा लागूपदार्थ पुर्याउन नयाँ मार्गहरू अपनाए । तिनीहरू प्यासिफिक तटमा अवस्थित इक्वेडरको ग्वायाकिल जस्ता बन्दरगाहहरूमा आकर्षित भए । अब देश लागु औषधको एक महत्त्वपूर्ण वितरण केन्द्र बनेको छ । अमेरिका र युरोपको बजारहरूमा कोकिन पहिले डुङ्गा र त्यसपछि हवाई जहाजद्वारा देश तस्करी गरिन्छ भने कहिलेकाहीँ केरा कन्टेनरहरूमा लुकाएर पठाइन्छ ।
इक्वेडोरका गिरोहहरू मेक्सिको जस्ता अन्य देशहरूमा लागूऔषध माफियाहरूसँग नजिक भएका छन् । लागुऔषध तथा अपराधसम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र संघको कार्यालय (युएनओडीसी) का अनुसार यी गिरोहहरू थप शक्तिशाली हुँदै गएपछि इक्वेडरमा सन् २०१६ र २०२२ को बीचमा हत्या चार गुणा बढेको छ ।
सरकारी तथ्याङ्कअनुसार सन् २०२३ को पहिलो ६ महिनामा प्रहरीले १२ देखि १७ वर्ष उमेर समूहका १ हजार ३ सय बालबालिकालाई हत्या, लागूऔषध ओसारपसार र हतियार राखेको आरोपमा पक्राउ गरेको थियो । अधिकारीहरूका अनुसार यी बालबालिकाहरू विद्यालयबाट भागेर बन्दा भनेर चिनिने कुख्यात गिरोहमा सामेल भएका थिए ।
जेनेभामा रहेको थिंक ट्याङ्क, ग्लोबल इनिसिएटिभ अगेन्स्ट ट्रान्सनेशनल अर्गनाइज्ड क्राइम (जीआईटीओसी) का औषधि नीति विशेषज्ञ फेलिप बोटेरोका अनुसार, 'यी गिरोहहरू सहरी क्षेत्र नजिकका गरीब क्षेत्रमा सक्रिय छन् र बालबालिका तिनीहरूको प्रभावमा पर्छन् ।'
बढ्दो लागूऔषध खपत
युएनओडीसीका अनुसार विश्वभर १५-६४ वर्ष उमेरका २९६ मिलियन मानिसहरूले पछिल्लो १२ महिनामा लागूपदार्थ सेवन गरेका थिए । यो संख्या एक दशक अघि भन्दा २३ प्रतिशतले बढी हो । संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने लागुऔषधमा भांग, अफिम, पेनकिलर, हेरोइन र एम्फेटामाइन रहेका छन् ।
पछिल्ला वर्षहरूमा कोकिनको उत्पादनमा पनि रेकर्ड वृद्धि भएको छ ।
कोलम्बियामा, उदाहरणका लागि, यसको उत्पादन २०११ मा ४०० मेट्रिक टन बाट २०२१ मा १८०० मेट्रिक टनमा वृद्धि हुने अपेक्षा गरिएको छ । संयुक्त राष्ट्रका विज्ञहरूका अनुसार कोलम्बियामा एक किलोग्राम कोकिनको मूल्य २,००० डलर छ । तर अष्ट्रेलिया जस्तै यहाँबाट धेरै टाढा पुग्दा यसको मूल्य २ लाख २० हजार डलर बन्छ ।
यसको सबैभन्दा उपयुक्त उदाहरण कोलम्बियामा १९८० को दशकमा देखियो, जब ड्रग माफिया पाब्लो एस्कोबार र उनको मेडेलिन कार्टेलले जनतामा आतंक मच्चाए, त्यति बेला उनीहरूको सम्पत्ति कुनै समय ३० बिलियन डलर थियो । एस्कोबार जीवित नहुन सक्छ, तर कार्टेल अझै कोलम्बियामा छ । सबैभन्दा ठूलो कार्टेल गल्फ क्लान हो जसको अमेरिकादेखि रुससम्म अन्तर्राष्ट्रिय आपराधिक संगठनहरूसँग सम्बन्ध छ ।
ओटोनी भनेर चिनिने यसका प्रमुख डायरियो एन्टोनियो उसुगालाई २०२१ मा पक्राउ गरेपछि यो कमजोर भएको थियो । मेक्सिकोले सरकार र सिनालोआ कार्टेलबीच दशकौंदेखिको द्वन्द्व देखेको छ, जसलाई अमेरिकी न्याय विभागले विश्वको सबैभन्दा ठूलो र सबैभन्दा शक्तिशाली लागूऔषध तस्करी संगठन मानेको छ ।
एस्कोबार जस्तै, सिनालोआ नेता ज्याक्विन 'एल चापो' गुजम्यान धेरै पुस्तकहरू, वृत्तचित्रहरू र नेटफ्लिक्स श्रृंखला 'नार्कोस' को विषय बने । हाल उनी अमेरिकी जेलमा आजीवन कारावासको सजाय भोगिरहेका छन् र उनका दुई छोरा र पुरानो सहयोगी इस्माइल जाम्बाडा गार्सियासँगको साझेदारीमा उनको व्यवसाय चलिरहेको छ । मेक्सिकोका अन्य शक्तिशाली गिरोहहरू जलिस्को न्यू जेनेरेसन र लस जेटास हुन्, जुन मेक्सिकोको विशेष बलको कुलीन इकाईका केही भ्रष्ट सदस्यहरूले सुरु गरेका थिए ।
अफ्रिकाको 'पहिलो नार्को राज्य'
दक्षिण अमेरिकामा उत्पत्ति हुने लागूपदार्थहरू सीधै उत्तर अमेरिका र युरोप र अफ्रिकामा जाँदैनन् र सीमामा नियामक निकायहरूसँग बिरालो-मुसाको खेलबाट बच्न प्रमुख मार्ग बनेको छ ।
पश्चिम अफ्रिका युरोपमा लागूऔषध ढुवानीका लागि महत्वपूर्ण मार्ग बनेको छ । यी औषधि ढुवानीहरू उपग्रह निगरानीलाई अवहेलना गर्न निलो पन्नीले ढाकिएको विमान, पनडुब्बी र साना माछा मार्ने डुङ्गाहरूबाट खसालिएका पार्सलहरू प्रयोग गरेर एट्लान्टिक पार पठाइन्छ ।
युएनओडिसीका पूर्व कार्यकारी निर्देशक एन्टोनियो मारिया कोस्टाका अनुसार अफ्रिकी देशहरू लागूपदार्थको तस्करीमा रणनीतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण छन् र लागूपदार्थबाट आउने पैसाले अर्थतन्त्र र समाज दुवैलाई बर्बाद गरिरहेको छ ।
गिनी बिसाउ संसारको सबैभन्दा गरिब देश हो । सन् २००० को प्रारम्भमा अमेरिका र संयुक्त राष्ट्र संघले यसलाई अफ्रिकाको पहिलो नार्को राज्य घोषणा गरेको थियो । यहाँ नेताहरूमाथि लागुऔषध कारोबारलाई प्रोत्साहन गर्ने र अपराधीसँग पैसा लिएको आरोप लागेको थियो । २०२२ मा, गिनी बिसाउका राष्ट्रपति उमरो सिसोउ एम्बालोले लागूऔषध व्यापारीहरूले देशमा कू गर्ने योजना बनाएको आरोप लगाएका थिए ।
१३ वर्षअघि जब गिनी बिसाउका राष्ट्रपति जोआओ बर्नार्डो भिइराको आफ्नै सिपाहीहरूले हत्या गरे, त्यसलाई ‘कोकेन कुप’ (कोकेन कुप) भनिन्थ्यो । त्यतिबेला मुलुकमा लागुऔषधको कारोबार नियन्त्रणका लागि सत्ता संघर्ष चरम सीमामा पुगेको थियो । सशस्त्र विद्रोही समूहहरू सक्रिय रहेको देशको उत्तरी भागमा रहेको छिमेकी मालीमा लागुऔषध तस्करी सामान्य छ ।
माली पश्चिम अफ्रिका र भूमध्यसागर र युरोप बीचको करिडोरको बाटोमा अवस्थित छ । संयुक्त राष्ट्रका अनुसार यस क्षेत्रमा बरामद कोकिनको मात्रा सन् २०१५ र २०२० को बीचमा प्रति वर्ष १३ किलोग्रामबाट बढेर सन् २०२२ सम्ममा ८६३ किलो पुगेको छ ।
युएनओडीसीका पूर्व प्रमुख एन्टोनियो मारिया कोस्टाका अनुसार सशस्त्र समूहहरूको लागि लागुऔषधको व्यापार आम्दानीको प्रमुख स्रोत हो । लागूऔषधको लत यसको प्रयोगबाट मात्रै होइन, यसको तस्करी गर्नेले ठूलो नाफा कमाउनु पनि एउटा लत हो ।
अफ्रिकाको सबैभन्दा कुख्यात लागूऔषध व्यापारी अल हज अहमद इब्न इब्राहिम, "द मालियन" भनेर चिनिने सन् २०१९ मा पक्राउ परेपछि लागुऔषध बरामद पनि बढेको छ । इब्राहिम मोरक्कोमा १० वर्ष जेल सजाय काटिरहेका छन्। उनी उत्तरी मालीको मरुभूमि बेदुइन क्षेत्रबाट आएका हुन् ।
जेउन अफ्रिक्यु म्यागजिनका अनुसार सहाराको एस्कोबारले अफ्रिकामा सेकेन्ड ह्यान्ड कारहरू बेचेर आफ्नो क्यारियर सुरु गरेको थियो, जसले उनलाई व्यावसायिक मार्ग, भन्सार र अन्य चीजहरूको बारेमा ज्ञान दियो ।
सुनको कारोबारमा संलग्न भएपछि उनी एट्लान्टिक पारि कोकिनको व्यापारमा संलग्न भए र पक्राउ पर्दा उनको ब्राजिल, रुस, मोरक्कोलगायत विभिन्न देशमा विभिन्न नाममा सम्पत्ति रहेको बताइएको छ ।
पूर्वी अफ्रिकाले पनि विश्वव्यापी लागूऔषध व्यापारमा भूमिका खेल्छ । तान्जानियाको दार एस सलाम र केन्याको मोम्बासा बन्दरगाहहरू दक्षिण र पूर्वी एशियामा लागुऔषध पठाउने ट्रान्जिट मार्गहरू हुन् । युएनओडीसीका अनुसार यहाँबाट हेरोइन, एम्फेटामाइन र गाँजा पनि अर्कोतर्फ पठाइन्छ । यस क्षेत्रमा नैरोबी र अदिस अबाबा जस्ता प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलहरू पनि छन् ।
महाद्वीपमा अवैध लागूऔषधको बढ्दो खपतको प्रमाणले अधिकारीहरूलाई चिन्तित बनाएको छ । युएनओडिसीको अनुमान अनुसार, २०२१ मा पश्चिम र मध्य अफ्रिकाका १० प्रतिशत मानिसहरूले गाजा प्रयोग गरे । विश्वव्यापी रूपमा यो संख्या ४ प्रतिशत हो ।
यसैबीच, कोभिड–१९ महामारीपछि एसियामा सिन्थेटिक औषधिको व्यापार तीव्र रूपमा बढेको छ । थाइल्याण्ड, लाओस र म्यानमारको सिमानामा रहेको दुर्गम जंगल क्षेत्र, जसलाई गोल्डेन ट्राएंगल भनिन्छ, सिंथेटिक ड्रग्स र हेरोइनको लागि विश्वको केन्द्र बनेको छ ।
सन् २०२३ मा संयुक्त राष्ट्रसंघले अफगानिस्तानलाई पछि पार्दै म्यानमार विश्वको सबैभन्दा ठूलो अफिम (हेरोइनको मुख्य कम्पोनेन्ट) उत्पादक बनेको रिपोर्ट गरेको थियो । दशकौंदेखि, म्यानमारमा सरकारसँग लडिरहेका विद्रोही समूहहरूको आम्दानी लागूऔषधको व्यापारमा निर्भर छ। र गृहयुद्धको बीचमा, पछिल्ला वर्षमा अफिम खेती बढेको छ।
सुनौलो त्रिभुजको सबैभन्दा कुख्यात समूह भनेको एसियाली गिरोह सिन्डिकेट साम गोर हो ।
युएनओडिसीको अनुमान छ कि २०१८ मा, साम गोरले क्रिस्टल मेथ व्यापारबाट मात्र एक वर्षमा आठ बिलियन डलर कमाए ।
अष्ट्रेलियाली पुलिसले देशमा लागुऔषधको ७० प्रतिशतको लागी जिम्मेवार रहेको विश्वास गर्दछ । चियाको बाकसमा मेथाम्फेटामाइन, हेरोइन र केटामाइन ठूलो परिमाणमा तस्करी हुने गरेको छ ।
२०२१ मा, नेदरल्याण्ड्सले सिन्डिकेटको प्रमुख भएको आरोपमा 'एसियाको एल चापो' भनेर चिनिने चिनियाँ-क्यानाडाली व्यापारी त्से ची लोपलाई गिरफ्तार गर्यो । त्से ची लोपलाई सन् २०२२ को डिसेम्बरमा अस्ट्रेलिया सुपुर्दगी गरिएको थियो। उनले यी आरोपहरूको खण्डन गरेका छन् ।
अमेरिकाको ब्रुकिङ्स इन्स्टिच्युसनमा एसियाली लागूऔषध व्यापारसम्बन्धी विशेषज्ञ वान्डा फेलबाब-ब्राउन भन्छिन् कि एसियामा लागुऔषधप्रतिको बर्बर मनोवृत्तिका कारण यहाँका समूहहरू चुपचाप काम गर्छन् ।
फेलबाब ब्राउनले सिरियालाई नार्को राज्य भनेका छन् । यहाँ क्याप्टागन नामक औषधिको ठूलो मात्रामा तस्करी हुन्छ, जसलाई गरिबको कोकिन भनिन्छ । यो सामान्यतया पश्चिम एशिया, विशेष गरी खाडी देशहरू र साउदी अरबमा खपत हुन्छ ।
सन् २०११ देखि गृहयुद्धमा फसेको सिरियालाई विश्वको सबैभन्दा ठूलो क्याप्टागन उत्पादन गर्ने देश मानिन्छ । फेलबाब-ब्राउनका अनुसार पश्चिम एसियामा क्याप्टागनको व्यापार वार्षिक ५ अर्ब डलरको छ र यसको "ठूलो" हिस्सा असद सरकारमा जान्छ ।
बीबीसी न्यूज अरेबिक र खोज पत्रकारिता नेटवर्क ओसीसीआरपीद्वारा संयुक्त अनुसन्धान प्रतिवेदन जून २०२३ मा प्रकाशित भएको थियो, जसमा क्याप्टागन व्यवसाय र राष्ट्रपति बसर अल-असदको परिवार र सिरियाली सेना बीचको सम्बन्ध पत्ता लगाइएको थियो । सिरियाली सरकारले प्रश्नहरूको जवाफ दिएन, यद्यपि यसले पहिले आरोप अस्वीकार गरेको थियो ।
चीन र फेन्टानाइल
अमेरिकाले केही चिनियाँ कम्पनी र व्यक्तिहरूले सिंथेटिक औषधि फेन्टानिल बनाउने रसायन उत्पादन गरेको आरोप लगाएको थियो । अमेरिकी अधिकारीहरूका अनुसार यो रसायन अमेरिकामा वितरण गर्नुअघि मेक्सिकोमा पठाइन्छ, जहाँ फेन्टानाइल बनाइन्छ । यो पदार्थ अमेरिकामा लागूपदार्थ सम्बन्धी मृत्युको लागि जिम्मेवार मानिन्छ। चीनले फेन्टानिलको तस्करी अस्वीकार गरेको छ ।
वान्डा फेलबाब-ब्राउन भन्छिन् कि यी रसायनहरूको उत्पादन रोक्न गाह्रो छ किनभने तिनीहरू ठूला आपराधिक गिरोहहरू भन्दा व्यक्तिहरूले बोक्छन् । यी पदार्थहरूको तस्करी सस्तो छ र मेथाम्फेटामाइनहरू धेरै लाभदायक छन् ।
यद्यपि अमेरिकी अधिकारीहरूले भनेका छन् कि उनीहरूले प्रमाण फेला पारेका छन् कि चिनियाँ कम्पनीहरूले फेन्टानाइलको उत्पादनमा मेक्सिकन कार्टेलहरूलाई प्राविधिक सहयोग प्रदान गर्दछ । गत वर्ष अप्रिलमा न्यूयोर्कको एक अदालतले चार चिनियाँ नागरिकलाई फेन्टानिल तस्करीको आरोपमा दोषी ठहर गरेको थियो । यी अभियुक्त मध्ये एक व्यापारी कुन जियाङ अमेरिकी औषधि नियामक प्रशासनको खोजी सूचीमा छन् ।
-बिबिसीबाट
