- २०८१ बैशाख १३ बिहीबार
काठमाडौँ । कुरा सन् १९७८ को हो । कलेजका एक युवा विद्यार्थी पढाइको क्रममा ठूलो सपना देखिरहेका थिए । एक दिन अचानक ति युवाले कलेजको पढाइ बीचमै छाडे । ती युवा अहिले एसियाकै धनी व्यक्ति बनेका छन् ।
यो गौतम अडानीको कथा हो, जसको नेटवर्थ फेब्रुअरी ८ मा ८८.५ बिलियन डलर पुगेको थियो । ८ फेब्रुअरीमा ब्लूमबर्ग बिलियनियर्स इन्डेक्सको सूचीमा, गौतम अडानीले रिलायन्स इन्डस्ट्रिजका अध्यक्ष मुकेश अम्बानीलाई पछि पारे, जसको त्यो दिन ८७.९ बिलियन डलरको कुल सम्पत्ति थियो । तर, त्यसको एक दिनपछि अम्बानी फेरि अगाडि बढे ।
घरायसी राशनदेखि लिएर कोइला खानी, रेलमार्ग, विमानस्थल, बन्दरगाहदेखि विद्युत उत्पादनसम्म, दर्जनौं व्यवसाय छन् जहाँ गौतम अडानीको ठूलो हस्तक्षेप छ । गौतम अडानीको यो सफलताको रहस्य के हो ? उनको जीवन र व्यापार यात्रा कस्तो छ ?
कहाँबाट सुरु भयो यात्रा ?
मिडियामा प्रकाशित रिपोर्टका अनुसार गौतम अडानीले १९७८ मा आफ्नो कलेजको पढाइ अधुरो छोडेर मुम्बईको हिरा बजारमा हात हालेका थिए । तर उनको भाग्य १९८१ बाट चम्कन थाल्यो जब उनको जेठो दाईले उनलाई अहमदाबाद बोलाए । दाजुले प्लाष्टिक र्यापिङ कम्पनी किनेका थिए तर चल्न सकेनन् । कम्पनीलाई चाहिने कच्चा पदार्थ पर्याप्त थिएन । यसलाई अवसरमा परिणत गर्दै, अदानीले कान्डला पोर्टमा प्लास्टिक ग्रेन्युल आयात गर्न थाले र १९८८ मा अडानी इन्टरप्राइजेज लिमिटेड बन्यो जसले धातु, कृषि उत्पादन र कपडा जस्ता उत्पादनहरूको कमोडिटी व्यापार सुरु गर्यो । केही वर्षमै यो कम्पनी र अडानी यस व्यवसायमा ठूलो नाम बन्न पुगे । अदानी इन्टरप्राइजेजका अनुसार कम्पनीको स्टक सन् १९९४ मा बीएसई र एनएसईमा सूचीकृत भएको थियो । त्यतिबेला एउटा सेयरको मूल्य १५० रुपैयाँ थियो । तर यो सुरुवात मात्र थियो ।
मुन्द्रा बन्दरगाह
सन् १९९५ मा अडानी समूहले मुन्द्रा बन्दरगाह सञ्चालन गर्न थालेको थियो । ८ हजार हेक्टरमा फैलिएको अडानीको मुन्द्रा बन्दरगाह आज भारतको सबैभन्दा ठूलो निजी बन्दरगाह हो । मुन्द्रा बन्दरगाहले सम्पूर्ण भारतको कार्गो आवागमनको करिब एक चौथाइ ह्यान्डल गर्छ । गुजरात, महाराष्ट्र, गोवा, केरला, आन्ध्र प्रदेश, तमिलनाडु र ओडिशा गरी सात सामुद्रिक राज्यहरूमा अडानी समूहका १३ घरेलु बन्दरगाहहरूमा उपस्थिति छ । यसमा एक विशाल कोइलाबाट चल्ने पावर स्टेशन र एक विशेष आर्थिक क्षेत्र पनि छ । मुन्द्रा बन्दरगाहमा विश्वको सबैभन्दा ठूलो कोइला अनलोडिङ क्षमता छ । यो बन्दरगाह विशेष आर्थिक क्षेत्र अन्तर्गत बनेको हो, जसको अर्थ यसको प्रवर्द्धक कम्पनीले कुनै कर तिर्नु पर्दैन ।
यस क्षेत्रमा पावर प्लान्ट, निजी रेलवे लाइन र एक निजी एयरपोर्ट पनि छ ।
राशन सामान व्यापार
जनवरी १९९९ मा, अडानी समूहले विल एग्री बिजनेस ग्रुप विल्मारसँग हात मिलाएर खाद्य तेल व्यवसायमा प्रवेश गर्यो । आज, अडानी-विल्मर कम्पनीले देशमा सबैभन्दा बढी बिक्री हुने फर्च्यून खाद्य तेल उत्पादन गर्छ । फर्च्युन आयल बाहेक, अडानी समूहले पिठो, चामल, दाल, चिनी जस्ता उपभोग्य वस्तुको क्षेत्रमा दर्जनौं उत्पादनहरू उत्पादन गर्दछ । सन् २००५ मा, अडानी समूहले भारतीय खाद्य निगमसँगको सहकार्यमा देशमा ठूला गोदाम बनाउन थालेको थियो । अनाज गोदाममा ठूलो मात्रामा भण्डारण गरिन्छ ।
सुरुमा, २० वर्षको सम्झौतामा, अडानी समूहले देशका विभिन्न राज्यहरूमा गोदाम बनायो । तिनीहरूको जडानको लागि, अडानी समूहले गोदाम एकाइहरूबाट भारतभर वितरण केन्द्रहरूमा खाद्यान्नको आवागमनलाई सहज बनाउन निजी रेल लाइनहरू पनि निर्माण गर्यो ।
आजसम्म अडानी एग्री लजिस्टिक लिमिटेडले भारतको खाद्य निगम र मध्य प्रदेश सरकारको खाद्यान्न देशमा आफ्नो गोदाममा राख्छ । यसमा भारतीय खाद्य निगमको ५.७५ लाख मेट्रिक टन र मध्य प्रदेश सरकारको तीन लाख मेट्रिक टन खाद्यान्न समावेश छ ।
कोइला खानी
फर्च्युन इन्डिया म्यागजिनका अनुसार सन् २०१० मा अडानीले अष्ट्रेलियाको लिंक इनर्जीबाट १२ हजार १४७ करोडमा कोइला खानी किनेको थियो । गिली बेस्ट क्वीन आइल्याण्डको यो खानीमा ७.८ बिलियन टन खनिज भण्डार छ जसले हरेक वर्ष ६ करोड टन कोइला उत्पादन गर्न सक्छ । इन्डोनेसियामा तेल, ग्यास र कोइलाजस्ता प्राकृतिक स्रोतहरू प्रशस्त छन् तर पूर्वाधारको अभावका कारण यी स्रोतहरूको पर्याप्त सदुपयोग गर्न सकिएको छैन ।
२०१० मा, अडानी समूहले इन्डोनेसियाको दक्षिणी सुमात्राबाट कोइला ढुवानी गर्न १.५ बिलियन डलरको पूँजी लगानीको घोषणा गर्यो । यसका लागि त्यहाँको प्रान्तीय सरकारसँग दक्षिण सुमात्रामा निर्माण हुने रेल परियोजनाका लागि सम्झौता भएको थियो । त्यतिबेला यो जानकारी दिँदै इन्डोनेसियाको लगानी बोर्डले अडानी समूहले दक्षिण सुमात्रा टापुको कोइला खानीबाट कोइला हटाउन ५ करोड टन क्षमताको कोइला ह्यान्डलिंग पोर्ट निर्माण गर्ने र २५० किलोमिटर रेल लाइन बिछ्याउने बताएको थियो ।
व्यापार विस्तार
अडानी साम्राज्यको कारोबार सन् २००२ मा ७६५ मिलियन डलर थियो, जुन २०१४ मा बढेर १० अर्ब डलर पुगेको थियो । सन् २०१५ पछि अडानी समूहले सेनालाई रक्षा उपकरण आपूर्ति गर्ने काम पनि सुरु गरेको थियो । केही समयपछि प्राकृतिक ग्यासको क्षेत्रमा व्यापार विस्तार भयो । २०१७ मा सौर्य पीभी प्यानलहरू बनाउन थाले । अडानी समूहले २०१९ मा एयरपोर्ट क्षेत्रमा प्रवेश गरेको थियो । अडानी समूह अहमदाबाद, लखनऊ, मंगलुरु, जयपुर, गुवाहाटी र तिरुवनन्तपुरममा छवटा एयरपोर्टहरूको आधुनिकीकरण र सञ्चालनको लागि जिम्मेवार छ । अडानी समूहले ५० वर्षसम्म सबै ६ विमानस्थल सञ्चालन, व्यवस्थापन र विकास गर्नेछ । गौतम अडानीको नेतृत्वमा रहेको अडानी समूहको मुम्बई इन्टरनेशनल एयरपोर्ट लिमिटेडमा ७४ प्रतिशत सेयर छ। मुम्बई अन्तर्राष्ट्रिय एयरपोर्ट दिल्ली पछिको सबैभन्दा ठूलो एयरपोर्ट हो ।
अडानी विवाद
गुजरात सरकारले भारतको सबैभन्दा ठूलो बन्दरगाह मुन्द्राका लागि अडानी समूहलाई सस्तो मुल्यमा जग्गा दिएको आरोप लागेको छ । फेब्रुअरी २०१० मा, अडानीका भाइ राजेश अडानीलाई भन्सार छलेको आरोपमा पक्राउ गरिएको थियो । उनी अडानी समूहका प्रबन्ध निर्देशक हुन् ।
२०१४ मा, अष्ट्रेलियाको फेयरफ्याक्स मिडियाले एक अनुसन्धान रिपोर्ट गर्यो । फेयरफ्याक्स मिडियाले गुजरातमा निर्माण भइरहेको विलासी आवास परियोजनामा संलग्न ६,००० कामदारहरूको कथित दुर्दशाको बारेमा रिपोर्ट प्रकाशित गरेको थियो । प्रतिवेदनमा कामदारहरूको कथित दुर्दशाको लागि अडानी समूहलाई दोष लगाइएको थियो । यी कामदारहरूलाई अडानी समूहका ठेकेदारहरूले काममा लिएका थिए । तर, अडानी समूहले भने आफूले कुनै कानुन नतोडेको बताएको थियो । मे २०१४ मा, सरकारी अधिकारीहरूले विद्युत उत्पादन गर्ने उपकरणहरूको आयातको मूल्य लगभग एक बिलियन डलरले बढाएको आरोपमा सूचनाहरू जारी गरेका थिए ।
उत्तरी अष्ट्रेलियामा स्थित क्वीन्सल्याण्ड राज्यको कारमाइकल कोइला खानी रहेको छ । यँहा अडानीको कम्पनीले कोइला उत्खननको अनुमति पाएको छ । अडानी समूहले यस विषयमा धेरै विरोधको सामना गरिरहेको छ ।
मोदीसँगको सम्बन्ध
प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग गौतम अडानीको निकटता सन् २००२ देखि गुजरातको मुख्यमन्त्री हुँदा देखिन थालेको थियो ।
गुजरातमा साम्प्रदायिक दंगा भड्कियो, त्यसपछि भारतीय उद्योग परिसंघ (सीआईआई), एक व्यापारिक संस्थासँग सम्बद्ध उद्योगपतिहरूले त्यसबेलाको स्थिति नियन्त्रणमा मोदीको ढिलाइको लागि आलोचना गरेका थिए ।
उही समयमा मोदीले गुजरातलाई लगानीकर्ताहरूको मनपर्ने गन्तव्यको रूपमा प्रस्तुत गर्न खोजिरहेका थिए । त्यसपछि गौतम अडानीले गुजरातका अन्य उद्योगपतिहरूलाई मोदीको पक्षमा ल्याउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले । उनले सीआईआईसँग समानान्तर अर्को संस्था स्थापना गर्ने चेतावनी समेत दिएका थिए ।
